De zaak van de in het niets oplossende leenrechtgelden
Een jeugdboekenschrijver die onlangs een door de openbare bibliotheek gefaciliteerde schoolbibliotheek opende kreeg te horen dat de boeken die daar worden uitgeleend vrijgesteld zijn van leenrechtgeld (geld dus dat een auteur en/of vertaler krijgt ter compensatie voor het feit dat zijn boek/vertaling wel wordt gelezen, maar niet wordt gekocht). Bij de invoering van het leengeld werd door de overheid bedongen dat schoolbibliotheken vrijgesteld zijn van leengelden. Die maatregel blijkt nu bijzonder duur uit te pakken voor schrijvers en vertalers. Wat is er precies aan de hand? Openbare bibliotheken, die leengeldplichtig zijn, en die moeten bezuinigen of opgeheven worden, brengen steeds vaker een deel van hun boekenbezit onder bij schoolbibliotheken, die niet leengeldplichtig zijn. Die boeken worden zo onttrokken aan de plicht om leenrechtgeld af te dragen en het gevolg is dus die boeken wél uitgeleend worden, maar dat daarover géén leenrechtgeld meer wordt betaald. En zo kunnen kinderboekenmakers (ik neem aan dat dit ook geldt voor illustratoren, maar weet dat niet zeker) fluiten naar een deel van hun inkomsten.
Natuurlijk zijn vakvereniging VvL en leenrechtautoriteit Lira op de hoogte gesteld. Klópt het wat er is gesignaleerd? Hoeven schoolibliotheken inderdaad geen leenrecht af te dragen & verhuizen reguliere bibliotheekboeken naar schoolbibliotheken? Het antwoord luidt: ja & ja. Of zoals iemand bij Stichting Leenrecht het formuleerde (uit voorzichtigheid heb ik besloten om in dit weblogstukje geen namen te noemen; als ik zeker weet dat ik daar toestemming voor heb, kan ik er eventueel toe overgaan om man en paard te noemen) in een reactie op de brief van de jeugdboekenschrijver die de zaak aankaartte: ‘Helaas kan ik u weinig positiefs melden. Het klopt dat scholen (en universiteiten) zijn vrijgesteld van de afdracht van leenrecht, dit heeft het Ministerie van Onderwijs bij de invoering van het leenrecht in 1995 bedongen. Zoals u al aangeeft zoeken veel bibliotheken nu onder druk van bezuinigingen aansluiting bij het onderwijs. Op zichzelf geen slechte ontwikkeling, ware het niet dat veel bibliotheken deze beleidsaanpassing aangrijpen om geen leenrecht af te dragen voor het deel van de collectie dat is ondergebracht bij scholen. Daarmee wordt het een bezuiniging die wordt afgewenteld op de rechthebbende kinderboekenschrijvers. Onwenselijk, maar toegestaan volgens de letter van de wet.’
De Stichting Leenrecht geeft aan al langer in overleg met de Vereniging van Openbare Bibliotheken te zijn, maar het lijkt me dat dáár de oplossing niet te verwachten valt. Als het van de wet mag om het leenrecht te ontduiken, kun je moeilijk de bibliotheken verwijten dat ze dat doen, al daalt de sympathie die schrijvers en vertalers voor de bibliotheek hebben dan natuurlijk wel zienderogen. Het is de taak van de wetgever om in te grijpen. Nu graag!
Kinderboekenschrijvers die toegang hebben tot de facebookpagina VvL Kinder- en Jeugdboeken kunnen daar terecht voor updates over deze en andere kwesties.
tedvanlieshout.nu 
Dank je Ted.
Ik steun jouw menig.
Houd ons maar op de hoogte.
Lois
dankeltje
16 oktober 2013 at 17:28
Schoolbibliotheken die gelieerd zijn aan openbare bibliotheken zouden alleen al uit principe leengeld moeten afdragen via de gebruikelijke weg. Althans, zolang het gedrocht van de Nederlandse regelgeving geldig is. Sjaak Driessen, directeur van de bblthk
Sjaak Driessen
16 oktober 2013 at 17:42
En de letter van de wet is heilig? Niet aanpasbaar? GRRR!!!
booxalivedotnlMagda van Tilburg
16 oktober 2013 at 17:52
Zucht. Waarom wil ik eigenlijk avi-schrijven? Als het zo’n probleem is om me er zelfs maar een kleinigheidje voor te betalen moeten het wel overbodige, ongewenste boeken zijn.
Ingrid
16 oktober 2013 at 20:53
Ik denk dat de auteur gelijk heeft. Met zijn/haar boeken heeft de schrijver een wezenlijke bijdrage geleverd aan het onderwijs, dus….het is toch potverdomme geen vrijwilligerswerk?
Kaj Elhorst
18 oktober 2013 at 11:57
Nou, in de ogen van de overheid is kunst en cultuur geen prioriteit. Er is wel aandacht voor educatie, maar dan geredeneerd vanuit het “consumeren” van educatie. Anders gezegd: men vindt het wel belangrijk dat kinderen leren, maar men is niet al te geïnteresseerd in het vervaardigen van materiaal om dat doel te bereiken. Dit specifieke feit, dat kinderboekenmakers als het ware door de overheid gedwongen worden om hun diensten gratis aan te bieden, past precies is die ideologie.
Ted
18 oktober 2013 at 15:57
Ik zou me niet een twee drie tot de overheid richten met je kritiek. Jouw kritiek is volgens mij ook valide jegens bibliotheken die naar mijn smaak te opportunistisch met deze materie omgaan, bij gebrek aan een fundamenteler ambitie en daar waar ze voor zijn, of voor zouden moeten zijn: leesplezier en liefde voor …. Daar kan geen instrumentele schoolbibliotheek tegenop. Maar, en dat is geruststellend, de docenten die met bezieling dat plezier kunnen omzetten in een epidemie waar kinderen dol op zijn of ….. worden. Daar kan geen enkele zelfbenoemde bibliotheek-leesbevorderaar tegenop. En o wee, als je zo’n toegeruste leerkracht ontmoet, dan blijkt dat je als bibliotheek met je kennis en middelen de hele school – ik overdrijf een beetje – nee, alle leerlingen, iets meegeeft waar ze hun hele leven lang plezier en …. van hebben.
Sjaak Driessen, directeur van de bblthk
18 oktober 2013 at 20:19
Hoi Ted,
inderdaad ziet het er niet goed uit. Maar dan kom ik meteen op de reden waarom ik de afgelopen vier jaar geen bijeenkomsten van de werkgroep jeugdboeken meer bezoek: met gaat voor gezelligheid en laat zich de kaas van het brood eten. Toen er vier jaar geleden – na 20 jaar knokken – eindelijk een standaardcontract jeugdboeken was, mocht daar op het symposium, op last van Selma Noort, geen aandacht aan besteed worden. Dat zou ten koste gaan van de sfeer. Een impressie.
Sfeer? Wat was er dan?
Wel, een optreden van de zoon van Jacques Vriens, die met zijn band de scholen afgaat op bemiddeling van SSS.
Schrijft de zoon van Jacques Vriens dan boeken?
Nee. Hij maakt liedjes over de boeken van zijn vader.
Maar hoe komt hij dan bij SSS? Dan moet je toch boeken schrijven?
Nee, dat was vroeger. Je kan tegenwoordig ook als tekenaar bij SSS optredens krijgen. En als muzikant dus ook.
Maar vinden die schrijvers dat dan goed?
Schrijvers?
Ja, die verdienen dan toch minder?
Kijk, een aantal schrijvers is ook tekenaar.
Nou?
Kijk, schrijvers van jeugdboeken willen geen ruzie. Ze willen schrijven.
En daarom ga jij niet meer naar die bijeenkomsten?
Precies. Ik wil met schrijven geld verdienen. Voor mij is de VVL een vakbond, met gezelligheid na. En niet gezelligheid voor en dan achteraf gaan lopen te zeiken.
En de toekomst?
Die ligt achter ons. We hadden twee jaar geleden massaal moeten protesteren, toen op last van een taart van D66 een paar drukbezochte biebfilialen in de Haagse Schilderswijk werden gesloten. Daar is tegen geprotesteerd door de bibliotheekmedewerkers en de SP, maar ik was daarbij de enige schrijver.
Nou, dan voel je je zeker wel een held.
Precies, maar wel een met lege zakken.
Een anti-held dus.
Tja, het is niet anders.
Nou Ted, zit was het weer voor vandaag. Ik zou zeggen: sterkte met dat zootje. En maak je om mij niet druk, ik red me wel.
Hartelijke groet,
Peter Smit
Peter Smit
20 oktober 2013 at 20:25
Toen ik voorzitter was werd inderdaad het nieuwe standaardcontract voor jeugdboeken doorgevoerd. Een mooi moment waaraan veel aandacht werd gegeven tijdens vergaderingen en waar veel uitleg en samenspraak over geweest is. Het symposium was een gebeuren buiten de vergaderingen om georganiseerd. Het was extra en had een thema. Het diende niet om nog weer over dit contract te praten. Het diende een ander doel – leren van elkaar. Veel mensen hebben het een fijn symposium gevonden en baat gehad bij de gelegenheid vakgenoten te ontmoeten en kennis en kunde uit te wisselen.
selmanoort
22 oktober 2013 at 12:55
Dit is redelijk bezijden de waarheid. Het standaardcontract kwam rond vlak voor het symposium werd gehouden. Het is dus niet voor het symposium uitgebreid op de vergaderingen besproken. Het was ook niet de bedoeling om er op het symposium uitgebreid over te beginnen, we wilden er alleen even melding van maken. Wat dus van Selma Noort niet mocht, omdat dan weer iedereen over geld zou gaan praten.
peter smit
22 oktober 2013 at 13:48
Dank je, Peter, maar: kop op! Selma deed het met recht op haar manier en nu zit er weer een ander bestuur. Dat volgens mij zeer voortvarend te werk gaat.
Ted
21 oktober 2013 at 10:24
Hmm, zou ik met mijn verzuchting nou ook de indruk hebben achtergelaten dat het mij om het geld gaat? Dan moet ik snel iets anders gaan doen, want op mijn lira-overzicht gaat het over tientjes.
En ik vond en vind het prima dat er schoolbibliotheken zijn. Die schoolbiebs zijn er, gelukkig, al heel lang. Ik zou het ook zeer triest vinden als scholen plotseling leenrecht moeten betalen, waarmee moeten ze dat financieren?
Maar als de bieb vervolgens aangeeft: ‘Deze boeken brengen we naar de scholen want dat scheelt leenrecht…’ (Dus niet: deze brengen we naar de schoolbieb, want de scholen hebben het moeilijk en ook niet: deze schenken we aan de scholen zodat kinderen meer boeken hebben) dan denk ik: ‘Huh? Dus die paar tientjes, dat is al teveel?’
Dan zakt soms toch echt de moed in mijn schoenen en moet ik even heel goed nadenken of ik blijf schrijven voor doelgroepen of gewoon lekker ga schrijven waar ik zelf zin in heb.
Ingrid
21 oktober 2013 at 12:49
Dat het de bibliotheken zijn die dit veroorzaken om onder het leenrecht uit te komen lijkt mij zeer onjuist. Het kernprobleem zit in de overheveling van het bibliotheekwezen van de rijksoverheid naar de gemeenten. Een flink aantal gemeenten moeten door de crisis bezuinigen en kiezen voor snoeien op cultuur. De gemeente Den Haag liep daarin voorop en sloot twee jaar geleden een aantal buurtfilialen, met het argument dat kinderen best een stukje kunnen lopen voor een boek, dat was zelfs gezond. De oproep van de bibliotheekmedewerkers om hiertegen de protesteren kreeg wat steun, maar niet heel veel. Achteraf gezien ten onrechte, want dit is trend geworden: de hoofdvestigingen blijven nog wel open, maar de filialen worden gesloten. Dat geeft voor de bibliotheek problemen als: waar laten we al die boeken, en: hoe krijgen we kinderen in buitenwijken toch aan het lezen. Door de boeken in scholen onder te brengen worden deze problemen opgelost, maar met de schrijvers van kinderboeken als verliezers omdat scholen geen leenrecht hoeven te betalen. Dit is echter een bijverschijnsel van een ontwikkeling en geen doel. Overigens: in het leenrecht gaan jaarlijks tientallen miljoenen om, het is echt geen kwestie van een paar tientjes de man.
Wij kinderboekenschrijvers zijn dus de pineut, en dat blijven we ook nog wel een tijdje. Wie bijvoorbeeld de cijfers opvraagt van het uitgeefconcern waar Leopold, Zwijsen, Querido en Ploegsma onder vallen ziet dat het de boekverkopen zijn die de problemen veroorzaken. Dan kan er wel op gespeculeerd worden dat in de komende reorganisatie tijdschriften als OPZIJ gaan sneuvelen, maar wie denkt dat de jeugdboekenuitgevers hier ongeschonden uit gaan komen zal straks opnieuw een teleurstelling moeten verwerken. Zal ik ook nog over de sluipkrach rond de steeds maar dalende geboortecijfers beginnen? Nee, lees daarover meer in het komende nummer van VVL.nu.
Peter Smit
21 oktober 2013 at 13:26
Als de boeken naar de scholen gaan omdat ze anders vernietigd worden, is dat een ander verhaal. Die nuance haalde ik niet uit het stuk. Bij deze rechtgezet. Dan zijn niet de oplossende leengelden, maar de oplossende biebs het probleem. Dat raakt ons allemaal.
(Overigens: ik, Calimero, ben me bewust van de leenbedragen. Maar voor een grote groep kleine-, startende, of doelgroepschrijvers gaat het wel om tientjes.).
Ingrid
21 oktober 2013 at 15:39
Het gaat niet om boeken die naar de scholen gaan omdat ze anders vernietigd worden, hoor. Het gaat gewoon om goede bibliotheekcollecties die deels nieuw aangeschaft worden. Als de bibliotheek de collectie zou afschrijven en doneren aan de schoolbibliotheek zou het een heel ander verhaal zijn.
Tanja de Jonge
22 oktober 2013 at 22:11
Dank Tanja. De discussie wordt niet helderder als er twee verhalen door elkaar gaan lopen. Je bieb verplaatsen naar de school om leenrecht te ontduiken: flauw. Boeken afschrijven en doneren aan scholen: goed. (Lijkt me alleen slecht in een wet te vangen).
Ingrid
22 oktober 2013 at 23:04
Klopt Ingrid, zo wordt het een soepje. Waar het om gaat is dat de overheid tot nu toe aan LIRA jaarlijks een bedrag overmaakt om het leenrecht van te betalen. De helft daarvan gaat naar de uitgevers, de andere helft naar de auteurs. Het is dus niet zo dat een goed draaiende bibliotheek aan het eind van het jaar een dikke rekening van LIRA krijgt, de bibliotheken geven alleen hun uitleengegevens door. Als een bibliotheek zijn collectie jeugdboeken aan een school geeft of in een school onderbrengt, worden de uitleengegevens niet meer aan LIRA doorgegeven, omdat de overheid indertijd bedongen heeft dat scholen, universiteiten etc buiten de leenrechtverplichting vallen. Een individuele bibliotheek heeft er niets aan om het leenrecht te ontduiken. En wat dat goed/fout betreft: voor de portemonnee van de jeugdboekenauteur maakt het niets uit. Je krijgt in beide gevallen geen cent.
Peter Smit
23 oktober 2013 at 11:06
Dat is volgens mij niet waar, Peter. Een individuele bibliotheek betaalt wel degelijk een klap leenrecht aan stichting Leenrecht. Dat gaat ook echt wel om grote bedragen.
Met het Lira hebben de bibliotheken zelf niets te maken. Stichting leenrecht vangt alles op en verdeelt het over een aantal stichtingen, o.a. Lira, Buma Stemra, Brein.
Lira roomt het eerst af met 15% voor administratie, handeling en het Lira Fonds en verdeelt het daarna onder de rechthebbenden.
Tanja de Jonge
23 oktober 2013 at 11:56
Hoi Tanja,
ik heb het nagekeken en het klopt wat jij schrijft. Maar ik heb jarenlang in het LIRA-bestuur gezeten en Lira wist indertijd (eind jaren ’90, begin 2002) vooraf hoeveel geld er verdeeld zou gaan worden, daar waren langlopende afspraken met de overheid over. Maar klopt het dan dat als een bibliotheek minder boeken uitleent, er meer geld voor het personeel overblijft? Of wordt het bedrag alleen formeel door de bibliotheken betaald, en kunnen zij de rekening declareren bij de overheid? Als je het niet weet, ga ik het navragen bij Rien Verhoef of Kees Holierhoek. Als we tegen de ontwikkelingen gaan protesteren is dit een hoofdpunt.
Peter Smit
23 oktober 2013 at 13:28
Beste Tanja,
ik heb de zaak aan Rien Verhoef voorgelegd en kreeg van hem een voorlopig antwoord. Het is inderdaad zo dat de bibliotheken moeten betalen, al doen zij dat met geld dat daarvoor door de overheid (nu nog het rijk, straks de gemeenten) beschikbaar wordt gesteld. Zoals ik het mij herinnerde (het rijk betaalt rechtstreeks) is het al jaren niet meer zo. Stichting Leenrecht wees mij er zojuist op dat het NIET zo is dat een uitlening op een school automatisch inhoudt dat er geen leenrecht hoeft te worden betaald. Als de bibliotheek de boeken en het personeel levert en OOK gebruik maakt van de pasjes, het registratiesysteem en het portal van die bibliotheek is er wel degelijk leenrecht verschuldigd. Het moet dus van geval tot geval bekeken worden. En dat is uiteraard ook meteen het probleem: wie gaat al die basisscholen (7.000!) controleren en wie gaat die controles betalen? Ik ga nu kijken of er een verband is tussen de hoeveelheid uitgeleende boeken en het budget dat de bibliotheken toegewezen krijgen. Excuses voor de blunder en ik houd je op de hoogte,
Peter Smit
24 oktober 2013 at 10:17
Nou, ik denk niet dat de bieb verplaatst wordt naar de school met als doel leenrecht te ontduiken. Dat is te ongenuanceerd gesteld. Ik ben ervan overtuigd dat de intenties waarmee bibliotheken de boeken naar de scholen brengen alles met leesbevordering en goede bedoelingen te maken hebben. Alleen denkt men bij de verplaatsing van de collecties gebruik te kunnen maken van de uitzonderingsregeling die bestaat voor schoolbibliotheken. En daarover kun je discussiëren. A of het wettelijk is toegestaan en B of het een wenselijke maatschappelijke situatie oplevert.
Tanja de Jonge
23 oktober 2013 at 11:51
Ik had begrepen, Peter, dat jij je hebt ingezet voor Volk en Vaderland door je hoogstpersoonlijk bezig te houden met het probleem van de dalende geboortecijfers.
Ted
21 oktober 2013 at 14:16
Ja Ted, aan mij ligt het niet. Maar goed, ik heb dit zien aankomen en heb met gitarist Nico Arzbach een cd gemaakt waarmee we nu optreden. Een paar keer per maand, en we krijgen er nog geld voor ook. Arzbach, Brunt & Smit, zowel akoestisch als elektrisch een hit!
Peter Smit
21 oktober 2013 at 14:47
Tot slot een kleine opsteker: er is een verband tussen het aantal uitleningen en het bedrag dat een bibliotheek van een gemeente krijgt. Dit staat in een brochure van de Bond voor Nederlandse Gemeenten, gewijd aan hoe een bibliotheek gemanaged moet worden. We moeten dus zorgen dat het aantal uitleningen dat een bibliotheek aan de gemeente opgeeft overeen dient te komen met het aantal uitleningen dat aan Stichting Leenrecht wordt opgegeven. Als hier verschil tussen zit is een procedure wegens oneigenlijk gebruik van de vrijstelling voor scholen een mogelijkheid. Er is dus hoop.
Peter Smit
24 oktober 2013 at 16:14