Sensitivity readers – wat is dat?
Sensitivity readers. Van die term had ik vóór afgelopen week nooit gehoord. Hij kwam op bij de kwestie over wie het werk van Amanda Gorman mag vertalen. Het zijn (geheime) lezers die in opdracht van bijvoorbeeld uitgeverijen een tekst naspeuren op (on)gevoelige of gevaarlijke formuleringen.
Dat verschijnsel kennen we al heel erg lang; ik heb er zelf ook mee te maken gehad, maar dan bij mijn weten uitsluitend in religieus verband. Bij kinderboeken kijken commissies dan of de gebezigde taal wel geschikt is voor kinderen op scholen op godsdienstige grondslag. Daar deden we altijd lacherig en ietwat laatdunkend over, want we dachten dat alleen mensen die zich gesterkt voelen door het geloof verzwakt worden door rijk taalgebruik. Zo moest ik voor een kinderboek het woord piemel vervangen door plasser, en toen ik dat weigerde, ging de deal om het boek in een speciale schooleditie uit te brengen niet door en ging ongeveer 20.000 euro aan mijn neus voorbij. Of was het 20.000 gulden? Het was in ieder geval veel meer dan ik dacht, dus ik moest wel even slikken toen ik erachter kwam wat mijn principiële standpunt voor prijs had.
Inmiddels blijkt er dus een speciale term voor te bestaan en gaat het allang niet meer alleen om het “kuisen” van teksten voor broze gelovigen. Veel meer groepen hebben de macht van het gekwetst zijn ontdekt, enigszins vergelijkbaar met hoe moeders je als kind vroeger klem konden krijgen: ‘Mama is niet boos, mama is verdrietig. Mama is teleurgesteld. Mama is pijn gedaan.’
Het is een verontrustende ontwikkeling. Niet alleen omdat het censuur is die doet of het dat niet is, maar ook omdat het ervoor zorgt dat je uit voorzorg terughoudend wordt in wat je schrijft. Je hebt als auteur immers liever dat je eigen tekst wordt goedgekeurd dan een versie die iemand anders afdwingt of ervan maakt. Het betekent dat teksten misschien wel ingenieuzer van taal zijn om valkuilen te ontwijken, maar algemener, oppervlakkiger, clichématiger, armoediger en verdoezelender qua inhoud. Dat zou niemand moeten willen. Als je een tekst afstemt op een specifieke groep, of het nu is om die groep in bescherming te nemen of om die groep juist terwille te zijn, sluit je andere groepen in zekere zin uit, en uitsluiting is wat niemand wil. Tegelijkertijd biedt de enorme aanwas van taboes mogelijkheden te over om anderen makkelijk op de kast te krijgen, wat voor sommige auteurs ook weer als uitdaging kan worden gezien.
tedvanlieshout.nu 
En dat PIK je gewoon Ted – best bedrag wat door je neus geboord werd destijds – er zit ook wel een groot (of klein) verschil tussen piemel en plasser en waar die commissie het destijds bijna van in de broek deed denk ik. Gelukkig was het niet op rijm (geen gefriemel aan je piemel).
Wout
28 februari 2021 at 10:43
Vreselijk wordt plasser, plassen doen vrouwen ook. Belachelijke namaakbeschaving.
Manja Croiset
28 februari 2021 at 12:08
Het ging om de piemel van een spook en mijn argument was dat een spook die niet heeft om mee te plassen. Vandaar dat ik het woord plasser afwees.
Ted
28 februari 2021 at 12:28
En deden ze dan niet moeilijk over dat spook? Mijn ervaring met dat soort scholen is dat Spook nog veel erger is dan Piemel.
Iris Boter
28 februari 2021 at 13:56
Nee, daar was – toen – geen probleem mee!
Ted
28 februari 2021 at 14:43
Volgens mij heb je helemaal niet begrepen wat een sensitivity reader doet (zoals zoveel witte mannelijke schrijvers 😀 ) Want het “kuisen van boeken” is het in ieder geval niet!
Bea
12 mei 2021 at 15:16
Deze opmerking van jou zou door een sensitivity reader worden opgemerkt als onnodig kwetsend, Bea.
Ted
12 mei 2021 at 15:29
Hoi Ted, ik moest aan deze column van je denken toen ik juryrapport van de Griffeljury las. De sensitivity reader is inmiddels ook daarin doorgedrongen:
“De jury onderstreept daarnaast het belang van representatie, diversiteit en inclusiviteit. Jeugdliteratuur heeft een rol te spelen in de wijze waarop kinderen de wereld zien. Die waarde moest dus een plek vinden naast die andere literaire kwaliteiten. Het leverde discussies op die verrijkend waren, maar die de keuze niet altijd vereenvoudigden. Maakt het gebrek aan diversiteit een boek slechter? Kan een (bij)personage dat mogelijk kwetsend is het leesplezier vergallen? Hoe bepalend is een onbedachtzame formulering of een sfeer die te veel leunt op stereotypen? Maakt het uit voor een jonge lezer en zo ja, op welke wijze? De wereld en onze blik daarop veranderen, de jury heeft die verschuivingen omarmd.”
Marco Kunst
25 juni 2021 at 19:43
Ja, ik heb die passage ook gelezen. En me over deze zinnen wel verbaasd: ‘Maakt het gebrek aan diversiteit een boek slechter? Kan een (bij)personage dat mogelijk kwetsend is het leesplezier vergallen? Hoe bepalend is een onbedachtzame formulering of een sfeer die te veel leunt op stereotypen?’
Het suggereert, louter door het opnemen van deze regels in het rapport, dat boeken zijn afgevallen omdat ze de toets van sensitive reading niet hebben doorstaan. Als dat zo is, dan zou je dat uiteindelijk willen weten, zodat je eventueel gewraakte passages bij een herdruk kunt aanpassen, maar zo werkt het niet. Jury’s vertellen nooit waarom een boek is afgevallen. Kan behoorlijk frustrerend zijn.
Ted
25 juni 2021 at 20:14